کاهش پوشش برف در سطح کشور

اختلاف سطح پوشیده از برف در بهمن ماه سال‌های ۱۳۹۸ (نیلی) و ۱۳۹۹ (سرخ)

نقشه روبرو اختلاف سطح پوشیده از برف را در بهمن ماه سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ نشان می‌دهد. رنگ‌ها طبیعی نیستند و در طول موج‌های فروسرخ (باند ۷-۲-۱ و باند ام۳-آی۱-ام۱۱) و به کمک طیف‌سنج رادیویی ماهواره‌های Terra و Suomi برداشت شده‌اند. این طول موج‌‌ها برای تشخیص مناطق پوشیده از برف و همچنین تمایز قائل شدن بین «مناطق برفی» از «پوشش ابری» در تصاویر ماهواره‌ای بسیار مناسب هستند.

پوشش برف در سال ۱۳۹۸ به رنگ نیلی و در سال ۱۳۹۹ به رنگ قرمز‌ نمایش داده شده است. مناطقی که در هر دو سال پوشیده از برف بوده‌اند هم از ترکیب هر دو رنگ و به رنگ صورتی دیده می‌شوند. پوشش گیاهی هم به رنگ سبز و آب‌های سطحی به رنگ سیاه دیده می‌شوند.

کاملا مشخص است که در نیمه زمستان امسال مناطق وسیعی از استان‌های همجوار زاگرس به ویژه استان فارس با کاهش شدید پوشش برف روبرو هستند و این به معنای آن است که منابع آبی مناسبی برای تغذیه سفره‌های زیرسطحی و رواناب‌های سطحی در نیمه نخست سال آینده وجود نخواهد داشت و در نتیجه با محدودیت‌هایی روبرو خواهیم بود.

عملکرد کشورها در سال ۲۰۲۰ در مواجهه با تغییرات اقلیمی

شاخص عملکرد کشورها در مواجهه با تغییرات اقلیمی در سال ۲۰۲۰ به تازگی منتشر شده است. این شاخص عملکرد ۵۷ کشور جهان را به علاوه اتحادیه اروپا اندازه گیری می‌کند. این ۵۷ کشور و اتحادیه اروپا روی هم رفته ۹۰ درصد کل گازهای گلخانه‌ای جهان را تولید می‌کنند.

ارقام و نمودارها نشان می‌دهند که ایران به همراه عربستان و آمریکا ضعیف‌ترین عملکرد را در میان کشورهای جهان در سال گذشته داشته‌اند و کمترین تلاش و سرمایه‌گذاری ممکن را برای جلوگیری از انتشار گازهای گلخانه‌ای، تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، مصرف انرژی و سیاست‌گذاری‌های اقلیمی در یک سال گذشته از خود نشان داده‌اند. عملکرد‌ بسیاری از کشورهای صنعتی و پیشرفته هم چندان تعریفی ندارد. از میان این کشورها، کانادا، در کنار کشورهای غیرصنعتی مانند ایران وعربستان، و در قعر جدول آمریکا، کوچک‌ترین تلاشی برای بهبود وضعیت اقلیمی کره زمین انجام نداده‌اند. امتیاز ایران تا حدی پایین است که کوچک‌ترین قدمی در آینده برای بهبود هر کدام از شاخص‌های اقلیمی باعث خواهد شد تا رتبه ایران چند پله افزایش پیدا کند.

در زمینه انتشار گازهای گلخانه‌ای، ایران در میان ۴ کشور پایین‌ جدول قرار دارد و فقط تایوان، عربستان سعودی و قزاقستان عملکردی بدتر از ایران داشته‌اند. در زمینه تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، ایران در نازل‌ترین مکان جدول (در قعر جدول) قرار دارد و این به معنای آن است که ما در زمینه تولید انرژی‌های پاک در یک سال گذشته عملا فعالیت خاصی نداشته‌ایم. در زمینه مصرف انرژی نیز، ایران در میان ۶ کشور جهان با کمترین میزان بازدهی در مصرف انرژی قرار دارد (در همین رده‌بندی، کانادا در قعر جدول قرار گرفته است. رتبه کانادا تنها در زمینه سیاست‌گذاری اقلیمی در میانه جدول رده‌بندی قرار دارد که ‌تا حدودی قابل قبول است). در رده‌بندی کلی، ایران جزء ۳ کشور پایین جدول قرار دارد و فقط عربستان و آمریکا پایین‌تر از ایران قرار دارند.

نوارهای گرمایشی

اقلیم‌شناسان با ارائه شواهد علمی معتقدند که تغییرات اقلیمی عصر حاضر نتیجه مستقیم انتشار گازهای گلخانه‌ای از منابع مختلف، به خصوص فعالیت‌های صنعتی انسان‌هاست. در حال حاضر، چین، آمریکا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، روسیه و هندوستان بیشترین حجم گازهای گلخانه‌ای را در جو زمین منتشر ‌می‌کنند که در این بین سهم آمریکا از سایر کشورها بیشتر است. معاهده اقلیمی پاریس ‌در دسامبر ۲۰۱۵ (آذر ۱۳۹۴) در طول نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل در پاریس به تصویب رسید. تا سال ۲۰۱۷، ۱۹۵ کشور عضو سازمان ملل این پیمان را امضا و تا امروز ۱۴۷ کشور آن را به تصویب مجلس‌های خود رسانده‌اند. هدف این معاهده پایدارسازی حجم گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است.

سخن از گرمایش زمین است و توصیف تبعات این رویداد در این چند سطر نمی‌گنجد. اما همین کافی است که بگوییم که آنچه در معرض تهدید قرار دارد، حیات بر روی این کره خاکی است. مطالعات نشان می‌دهد که حتی اگر همین امروز هم انتشار گازهای گلخانه‌ای متوقف شود که البته یک فرض کاملا محال است، تاثیرات ناشی از حجم قابل توجه گازهای گلخانه‌ای که تا امروز در جو زمین آزاد شده است، مشکلات متعددی را برای تمام موجودات بر روی کره زمین، از گیاهان و جانوران گرفته تا به خصوص انسان‌ها، در طول چند دهه تا چند قرن آینده به وجود خواهد آورد، از جمله آنکه تعادل در بسیاری از بخش‌های حیاتی بر روی زمین به هم خواهد خورد و به طبع آن موجودات بسیاری منقرض و زنجیره غذایی در جای جای زمین از هم خواهد گسیخت. از میان جانوران، گونه انسانی نیز بیشترین آسیب را خواهد دید. متاسفانه از میان کشورهای جهان، تعدادی از آنها که سهم کمتری یا حتی کمترین سهم را در انتشار گازهای گلخانه‌ای داشته‌اند، بیشترین آسیب را خواهند دید.

یکی از کاربردی‌ترین نمودارهایی که از آن برای توضیح پدیده گرمایش زمین استفاده می‌شود «نوارهای گرمایشی» (warming strips) است. مجموعه نوارهایی که در تصویر مشاهد می‌کنیئد، تغییرات متوسط دمای هوا را در شهرهای مختلف ایران در طول ۱۷۰ سال گذشته نشان می‌دهد. هر نوار خود از تعداد زیادی رشته‌های عمودی نازک به رنگ‌های مختلف تشکیل شده است. هر رشته‌‌ نازک متوسط انحراف دمای یک سال را نشان می‌دهد و از اولین داده‌های ثبت شده در سال ۱۸۵۰ میلادی (۱۲۲۹ خورشیدی) شروع و تا سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) از چپ به راست مرتب شده‎اند.

تصاویر ماهواره‌ای از سیل در خوزستان

بعد از حدود یک دهه خشکسالی، بارش‌های شدید در هفته‌های آغازین سال ۱۳۹۸، وضعیت سد کرخه در استان خوزستان را بحرانی کرد. رودخانه کرخه در مسیر جربان خود به سمت به سد کرخه، در معمولان و پلدختر طغیان کرد و خسارت‌های شدیدی به بار آورد. سیلاب در ادامه مسیر وارد سد کرخه شد و ورودی و خروجی آب را تا حد کم سابقه‌ای افزایش داد که این باعث شد تا مسئولان کنترل دریچه‌های سد، به اجبار خروجی آب از سد را تا حد کم سابقه‌ای افزایش دهند. این افزایش دبی باعث آب گرفتگی مناطق پایین دست سد و حتی تا حومه شهر اهواز شد تا جایی که استاندار خوزستان گفت که "پایین دست سد تحمل این حجم خروجی را ندارد". همچنین به دلیل طغیان رودخانه کرخه و احتمال جاری شدن سیل در شوش، اهواز، حمیدیه، دشت آزادگان و هویزه، دستور تخلیه ۶ شهر و بیش از ۱۷۴ روستا صادر شد. در این بین و بر اساس آخرین آماری که از سوی مدیریت بحران استان خوزستان اعلام شد، بیش از ۶۰ روستا در این استان دچار آب‌گرفتگی شدند. در اهواز، شهری که در فاصله ۱۳۵ کیلومتری از سد کرخه واقع شده است، ارتفاع آب در رودخانه کرخه به میزان کم سابقه‌ای بالا رفت. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که در پی این وقایع، بیشتر مناطق پایین دست سد کرخه در جلگه خوزستان به زیر آب فرو رفت.

.با حرکت دادن موشی (ماوس) بر روی تصویر بالا، می‌توان وضعیت مناطق مختلف را در سطح جلگه خوزستان به فاصله تقریبا سه هفته از یکدیگر (از ۱ تا ۱۹ فروردین ۱۳۹۸) مقایسه کرد

روند در حال ظهور دسترسی به آب شیرین در ایران و جهان

در طول ۱۵ سال گذشته، ماهواره‌ی GRACE حرکت منابع آب‌ شیرین را بر روی زمین دنبال کرده است. پژوهشگران آزمایشگاه علوم آبشناسی (هیدرولوژی) در مرکز پروازهای فضایی Goddard در سازمان ناسا از داده‌های GRACE برای شناسایی روند منطقه‌ای حرکت آب‌های سطحی و زیرسطحی استفاده می‌کنند و این اطلاعات را با داده‌های دیگر ماهواره‌ها، مدل‌های آب و هوایی و باران سنجی‌های انجام شده ترکیب می‌کنند تا روند ذخیره سازی آب‌های شیرین‌ را در مناطق مختلف زمین تعیین کنند.

ماهواره‌های گرانشی (مانند (GRACE برای جمع‌آوری داده‌های خود، از زمین عکسبرداری نمی‌کنند، بلکه آنها تغییرات گرانش زمین را در یک بازه‌ی زمانی که ممکن است تحت تاثیر وجود منابع آبی قرار بگیرد، اندازه‌گیری می‌کنند. این اولین باری است که از اطلاعات ماهواره‌های گرانشی برای تهیه‌ی نقشه وضعیت آب شیرین در یک دوره‌ی ۱۴ ساله استفاده شده است. 

روند تغییرات ذخایر آب که بر اساس مشاهدات GRACE از فروردین سال ۱۳۸۱ تا اسفند سال ۱۳۹۵ به دست آمده است. علت این روند در هر منطقه مشخص، به طور خلاصه توضیح و دسته بندی رنگی شده است. نقشه با یک فیلتر گاوسی با شعاع ۱۵۰ کیلومتر به منظور فهم بهتر تطبیق داده شده است. با این حال، تمام محاسبات با کیفیت اصلی داده‌ها (۳ درجه) انجام شده است.

در مقاله‌ای با عنوان "روند در حال ظهور دسترسی به آب شیرین در جهان" که در تاریخ ۲۶ اردیبهشت در مجله‌ی Nature منتشر شده است، پژوهشگران آزمایشگاه علوم آبشناسی در مرکز Goddard، داده‌هایی را که به تازگی با استفاده از مشاهدات GRACE بدست آمده است را ارائه کرده‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که کمبود آب شیرین در جهان یکی از مهم‌ترین چالش‌های قرن حاضر خواهد بود. نویسندگان این مقاله هشدار می‌دهند که در قرن حاضر مناطق خشک جهان با خطر خشکسالی‌های به مراتب شدیدتری روبرو خواهند بود.