۱۳۹۴/۰۷/۰۶

عکس‌برداری از حرکت نور

برای تماشای بیشتر پدیده‌های جوی و کیهانی (از حرکت ابرها و ستارگان در آسمان گرفته تا تحولات مربوط به ستارگان دگردیس (variables) و یا حتی نواخترها و بسیاری موارد دیگر) به گونه‌ای که امکان تماشای کل پدیده را در مدت زمان کوتاهی داشته باشیم (از چند ثانیه تا چند دقیقه)، از شگردی استفاده می‌شود که در عکاسی به نام «تصویربرداری گاه‌گذر» شناخته می‌شود. در مقابل، برای تماشای پدیده‌های که بدلیل سرعت بالای رخدادشان (در کسری از ثانیه)، چشمان ما انسان‌ها ناتوان از درک تمام جزئیات آنها می‌باشد (پدیده‌هایی همچون رعد و برق)، باید از فن‌آوری تصویربرداری بهره جست که امکان تماشای «صحنه آهسته»-‌ی رویداد را برای ما فراهم آورد.
معروف‌ترین عکس Harold Edgerton از یک گلوله در حال گذر از درون یک سیب. این تصویر در سال ۱۹۶۴ با مدت زمان نوردهی در حدود یک میلیونیم ثانیه گرفته شده است. Edgerton از این تصویر در سخنرانی خود در MIT استفاده کرد و گفت: "چگونه سس سیب درست کنیم"! عکس‌های دیگری که ایشان گرفنتد را در اینجا ببینید.

نخستین بار این Harold Edgerton از استادان رشته‌ی مهندسی برق دانشگاه MIT بود که به کمک روش ابداعی خود (تاباندن پرتوهای متعدد نور در هر ثانیه) امکان ثبت پدیده‌هایی از این دست را فراهم آورد. امروزه برای تهیه تصاویر صحنه آهسته، از دوربین‌هایی استفاده می‌شود که با ثبت تعداد بسیار زیادی نما در هر ثانیه (fps)، امکان تماشای پدیده‌های برق‌آسا را به ما می‌دهند. دسترسی به چنین دوربین‌هایی به سرعت در حال فراگیر شدن می‌باشد. برای نمونه، شرکت Apple نیز در کنار بسیاری از شرکت‌های سازنده‌ی دوربین‌های عکاسی و فیلم‌برداری، مدتیست که محصولاتی را روانه بازار کرده است که به دوربین‌هایی مجهز شده‌اند که در هنگام فیلم‌برداری تا ۲۴۰ نما در هر ثانیه را ضبط می‌کنند. اگر صاحب یکی از این محصولات باشید، بی‌شک پدیده‌های پیرامون خود را می‌توانید بسیار جذاب‌تر از حالت عادی مشاهده کنید.

۱۳۹۴/۰۷/۰۴

بدین گونه پیکار کین کس ندید

ما راه‌ شیری نشینان همراه با دیگر ستارگانی که با ما در این گوشه از جهان جا خوش کرده‌اند، به تماشای آنچه در فاصله‌ی ۱۱/۵ میلیون سال نوری از ما بر سر دو کهکشان همسایه در پی نبرد کیهانی‌شان آمده است، نشسته‌ایم. کشاکشی که از یک میلیارد و اندی سال پیش و در پی قفل شدن گرانشی دو کهکشان ام۸۱ و ام۸۲ در یکدیگر آغاز شده است.

با اینکه شانس تماشای لحظه‌ی برخورد این دو کهکشان را از دست داده‌ایم، شواهد موجود، همچون، رشد پرشتاب ستاره‌زایی‌ در هر دو کهکشان (از جمله در بازوهای درخشان کهکشان ام۸۱ از یک سو در سمت راست تصویر‌ و همچنین پرورشگاه‌های ستاره‌ای به شدت درخشان ام۸۲ از سوی دیگر در سمت چپ تصویر که باعث فوران شدید پرتو ایکس از قلب خنجرخورده‌ی این کهکشان شده است)، حکایت از سرگذشت نه چندان آرام این دو در پهنه‌ی گیتی‌ دارد. ام۸۲ با سیگاری بر لب در فکر گرفتن تاوانی سخت از حریف خود می‌باشد. ولی هر دو هراسان و مطمئن از ورق خوردن دوباره تاریخ، در حال زاد و ولد برای گردآوری سپاهی از ستارگان جوان برای آرایش گردان‌های خود می‌باشند. هر دو خوب می‌دانند نبرد آتی، سرنوشت ساز خواهد بود، چراکه راهی به جز در هم آمیختن برای آنها باقی نمانده است و آنچه در پایان کارزار از آن‌ها باقی خواهد ماند، یگانه کهکشانی خواهد بود که از ستارگان هر دو ساخته خواهد شد. تمام این رویداد هیجان انگیز را ما از پشت پرده‌ای از ابر و گرد و غبار که همچون پیله‌ای (در فاصله‌ی ناچیز چند صد سال نوری) محیط اطراف کهکشان ما را احاطه کرده است، به تماشا نشسته‌ایم؛ سیروس کهکشان راه شیری که به نسبت کمتر مورد بررسی قرار گرفته و یگانه راهی که ما را قادر به دیدنش ساخته است، نور ستارگانی می‌باشد که بازتاب فروزشان را در لابه‌لای این ابرها می‌توان دید.

۱۳۹۴/۰۶/۳۱

مصائب زمین‌سان شدن

چندی پیش سازمان ناسا بر روی خروجی وبگاه خود دستاورد پژوهشی را منتشر کرد که حاکی از یافته‌ی بزرگی بود. ناسا در این خبر که مانند بمبی به سرعت در فضای مجازی بازتاب پیدا کرد، اعلام کرد که تلسکوپ فضایی کپلر موفق به شناسایی سیاره‌ی فراخورشیدی دوردستی شده است که بدور ستاره‌ای بسیار شبیه به خورشید در حال گردش می‌باشد. دو ویژگی بارز به انتشار این خبر رنگ‌ و لعاب داد. نخست آنکه سیاره‌ی یافت شده  که در حال حاضر با نام «کپلر-۴۵۲ب» معرفی شده است – در «پهنه‌ی زیست‌پذیر» سامانه‌ی ستاره‌ای خود قرار دارد و دوم آنکه از نظر اندازه، همسانی بسیاری با زمین دارد. رفتار ناسا در اعلام این خبر، کم سابقه‌ بود، به نحوی که از دست کم یک روز پیش از اعلام آن با بیان آنکه به زودی خبر یک کشف مهم را اعلام خواهد کرد، به هیجان مخاطبان خود افزود.

- با قرار گرفتن خبر بر روی وبگاه ناسا، بسیاری از سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در سراسر جهان و از جمله ایران با نام بردن از این سیاره‌ی تازه کشف شده با عباراتی همچون «سیاره دوقلوی زمین»، «زمین ۲»، «پسر عموی/برادر پیرتر زمین»، به پیشواز این خبر رفتند. در علم آمار، کشف تنها یک مورد استثنایی در یک مجموعه‌ی محدود، به منزله‌ی وجود موارد بیشماری از این دست در جامعه‌ی بیکرانِ در دست بررسی، شمرده می‌شود. به همین ترتیب، چنین کشفی که نمونه‌ی آن البته پیشتر در دیگر مشاهدات رصدخانه‌ی فضایی کپلر نیز دیده شده بود، این استدلال قدیمی را با خود به همراه آورد که زمین تنها جرم کیهانی شناخته شده در جهان نیست که در پهنه‌ی زیست‌پذیر سامانه‌ی خود قرار گرفته است و بی‌کتمان در جهان نمونه‌های بیشمار دیگری از سیارات زمین‌سان وجود خواهند داشت که در پهنه‌ی زیست‌پذیر سامانه‌ی ستاره‌ای خود قرار گرفته‌اند و چه بسا امکان شناسایی نشانه‌هایی از حیات در بسیاری از آن‌ها در آینده‌ی دور و نزدیک برای بشر زمینی امکان‌پذیر شود.

۱۳۹۴/۰۶/۱۴

کجاها که توفان نمیاد

رویداد غیرمنتظره‌ای چند روز پیش، دوشنبه ۹ شهریور در غرب اقیانوس اطلس رخ داد. برای مقدمه باید به این نکته اشاره کرد که تمام توفندهایی که تاکنون، و یا دست کم در تاریخ معاصر، بر روی اقیانوس اطلس شکل گرفته‌اند، در مناطق مرکزی و غربی‌تر این اقیانوس بوجود آمده‌اند. علت این پدیده آنست که جریانات جوی که به شکل‌گیری توفندهای اطلسی کمک می‌کنند، نخست با حرکت بر روی قاره‌ی آفریقا انرژی گرمایی لازم را به دست می‌آورند و سپس با حرکت به سمت غرب و گذر از روی آب‌های اقیانوس اطلس رفته‌رفته سوخت لازم که همان بخار آب می‌باشد را کسب می‌کنند.
 توفند Fred بر فراز جزایر Cape Verde در شرق اقیانوس اطلس

از زمانی‌ که هوای گرم، مناطق قاره‌ای را ترک می‌کند تا زمانی‌ که شرایط لازم دیگر برای تبدیل شدن این جریانات به یک توفند استوایی مهیا شود، چند روز طول خواهد کشید و بدین ترتیب بسیاری از توفندهای اطلسی زمانی‌ بر روی آب‌های اقیانوس اطلس به بلوغ می‌رسند که دست ‌کم مسافتی کم و بیش معادل با نصف پهنای این اقیانوس را طی‌ کرده باشند. برخی از این توفندها پس از شکل‌گیری در ادامه با نزدیک شدن به خلیج مکزیک و یا سواحل شرقی‌ آمریکای شمالی، این مناطق را تحت تاثیر خود قرار می‌دهند. اما در روز ۸ شهریور پدیدار شدن یک جبهه هوای گرم بر روی مناطق مرکزی آفریقا و سپس خیز برداشتن آن به سمت غرب و اقیانوس اطلس پیشاپیش خبر از احتمال شکل‌گیری توفندی نوظهور را مناطق مرکزی اقیانوس اطلس در روزهای آینده می‌داد.