۱۳۹۹/۰۸/۱۷

نوارهای گرمایشی

اقلیم‌شناسان با ارائه شواهد علمی معتقدند که تغییرات اقلیمی عصر حاضر نتیجه مستقیم انتشار گازهای گلخانه‌ای از منابع مختلف، به خصوص فعالیت‌های صنعتی انسان‌هاست. در حال حاضر، چین، آمریکا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، روسیه و هندوستان بیشترین حجم گازهای گلخانه‌ای را در جو زمین منتشر ‌می‌کنند که در این بین سهم آمریکا از سایر کشورها بیشتر است. معاهده اقلیمی پاریس ‌در دسامبر ۲۰۱۵ (آذر ۱۳۹۴) در طول نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل در پاریس به تصویب رسید. تا سال ۲۰۱۷، ۱۹۵ کشور عضو سازمان ملل این پیمان را امضا و تا امروز ۱۴۷ کشور آن را به تصویب مجلس‌های خود رسانده‌اند. هدف این معاهده پایدارسازی حجم گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است.

سخن از گرمایش زمین است و توصیف تبعات این رویداد در این چند سطر نمی‌گنجد. اما همین کافی است که بگوییم که آنچه در معرض تهدید قرار دارد، حیات بر روی این کره خاکی است. مطالعات نشان می‌دهد که حتی اگر همین امروز هم انتشار گازهای گلخانه‌ای متوقف شود که البته یک فرض کاملا محال است، تاثیرات ناشی از حجم قابل توجه گازهای گلخانه‌ای که تا امروز در جو زمین آزاد شده است، مشکلات متعددی را برای تمام موجودات بر روی کره زمین، از گیاهان و جانوران گرفته تا به خصوص انسان‌ها، در طول چند دهه تا چند قرن آینده به وجود خواهد آورد، از جمله آنکه تعادل در بسیاری از بخش‌های حیاتی بر روی زمین به هم خواهد خورد و به طبع آن موجودات بسیاری منقرض و زنجیره غذایی در جای جای زمین از هم خواهد گسیخت. از میان جانوران، گونه انسانی نیز بیشترین آسیب را خواهد دید. متاسفانه از میان کشورهای جهان، تعدادی از آنها که سهم کمتری یا حتی کمترین سهم را در انتشار گازهای گلخانه‌ای داشته‌اند، بیشترین آسیب را خواهند دید.

یکی از کاربردی‌ترین نمودارهایی که از آن برای توضیح پدیده گرمایش زمین استفاده میشود «نوارهای گرمایشی» (warming strips) است. مجموعه نوارهایی که در تصویر مشاهد می‌کنیئد، تغییرات متوسط دمای هوا را در شهرهای مختلف ایران در طول ۱۷۰ سال گذشته نشان میدهد. هر نوار خود از تعداد زیادی رشته‌های عمودی نازک به رنگ‌های مختلف تشکیل شده است. هر رشته‌‌ نازک متوسط انحراف دمای یک سال را نشان میدهد و از اولین داده‌های ثبت شده در سال ۱۸۵۰ میلادی (۱۲۲۹ خورشیدی) شروع و تا سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) از چپ به راست مرتب شدهاند.

اقلیم‌شناسان برای تعریف رنگ هر رشته‌‌ از یک روش ساده استفاده می‌کنند. رنگ هر رشته (که هر کدام مربوط به یک سال مشخص است) بر اساس میزان اختلاف میانگین دمای آن سال نسبت به میانگین دمای یک مدت زمان مرجع تعیین می‌شود. در این مورد خاص، مدت زمان مرجع سال‌های ۱۹۵۱ تا ۱۹۸۰م (۱۳۳۰ تا ۱۳۶۰خ) است. اگر رنگ یک رشته قرمز باشد یعنی میانگین دمای هوای آن سال از میانگینِ دمای هوا در طول مدت زمان مرجع گرم‌تر بوده است و رنگ‌ آبی هم به این معنی است که دمای متوسط هوا از میانگین، سرد‌تر بوده است، ضمن آنکه هر چه اختلاف دمای میانگین یک سال نسبت به دمای میانگین مرجع بیشتر باشد، رنگ رشته‌ی مربوط به آن سال نیز تیره‌تر میباشد؛ هر چه یک رشته سرخ‌تر باشد، به طبع دمای میانگین آن سال از دمای میانگین مرجع بیشتر بیشتر است و در مقابل، هر چه رنگ یک رشته آبی تیره‌تر باشد، میانگین دمای آن سال بسیار پایین‌تر از میانگین مرجع است و نهایتا آنکه اگر رنگ یک رشته قرمز یا آبی روشن باشد اختلاف کم بوده و اگر هم به سفیدی بزند، یعنی دمای میانگین آن سال تقریبا مشابه دمای میانگین سال‌های دهه ۳۰ تا ۵۰ خورشیدی بوده است.

پس در کل هر نوار گرمایشی از رشته‌های نازک آبی و قرمز تیره و روشن تشکیل می‌شود؛ بعضی سال‌ها گرمتر و تعدادی نیز خنک‌ترند. نوارها نشان می‌‍دهند که ۱۶۰ تا ۱۷۰ سال پیش در ایران (زمان ناصرالدین شاه قاجار)، دمای هوا به طور متوسط در شهرهای مختلف ایران خنک‌تر از هوای همین چند دهه پیش بوده است، که این به معنی آن است که در آن دوران زمستان‌ها سردتر و تابستان‌ها هم خنک‌تر بوده‌اند. 

از چپ به راست، با جلو رفتن در زمان، ابتدا به تدریج رنگ‌ رشته‌ها از آبی به قرمز متمایل شده، و از حدودا ۲۰-۲۵ سال پیش رشته‌ها خیلی به سرخی گراییده‌اند. این به معنی آن است که از دو سه دهه پیش، متوسط دمای هوا نسبت به قبل گرمتر و نسبت به یک تا یک و نیم قرن پیش شدیدا افزایش پیدا کرده است.