بارش برف در ارتفاعات هرمزگان

جنوبی‌ترین مکان در نیمکره شمالی زمین یا به عبارتی نزدیک‌ترین مکان به خط استوا در کل نیمکره شمالی که امکان بارش برف در آنجا وجود دارد، در کشور ویتنام (با اقلیم موسمی استوایی) واقع گردیده است. امکان بارش برف در مدارهای جنوبی‌تر در نیمکره شمالی به دلیل نبود مناطق کوهستانی مرتفع که برودت لازم برای بارش برف را مهیا می سازد و یا وجود درجه حرارت بالا به دلیل نزدیکی بیش از حد به مناطق گرم استوایی و یا بیابانی، وجود ندارد. با این حال و بر اساس داده‌های ثبت شده توسط ماهواره Aqua و Terra، بارش برف در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۹۲ در بیابان‌های جنوب و جنوب شرق ایران موجب شد تا منطقه حفاظت شده کوه بیرک نیز با قله‌ای به ارتفاع ۲۷۵۰ متر که در استان سیستان و بلوچستان و در ۱۲۰ کیلومتری شرق شهرستان ایرانشهر در یک منطقه بیابانی قرار گرفته است به زیر برف فرو رود.

این منطقه، در کنار بسیاری دیگر از مناطق بیابانی ایران که در روز دوشنبه و سه شنبه در آن‌ها برف بارید، جنوبی‌ترین مکان بر روی زمین می‌باشد که در عین حال قرار گرفتن در منطقه‌ای با اقلیم گرم و خشک بیابانی، امکان بارش برف نیز در آنجا وجود دارد. کوه فارغان با ارتفاع ۳۲۶۸ متر که در ۷۸ کیلومتری شمال بندرعباس قرار دارد نیز در روز دوشنبه به زیر برف فرو رفت. در واقع، در حالی که دمای هوا در روز دوشنبه در ایرانشهر و بندرعباس به ترتیب ۱۹ و ۱۷ درجه سانتیگراد بالای صفر بود، در ارتفاعات نزدیک هر دو شهر برف در حال بارش بود.

حتما این جمله را شنیده‌اید که گفته می‌شود که ایران یکی‌ از معدود کشور‌های دنیا می‌باشد که در یک لحظه و درست در همان زمانی که در شمال آن، برف در حال بارش می‌باشد، در جنوب می‌توان در آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان آبتنی کرد. حال و با حساب برف چند روز پیش در مناطق جنوبی و جنوب شرقی‌ ایران، ساکنان این مناطق می‌توانند از هوای کاملا مطبوع در این زمان از سال لذت برده و سپس با حدودا یک ساعت رانندگی‌، خود را به مناطق پوشیده از برف برسانند. براستی که اقلیم ایران در کل دنیا منحصر به فرد است.

سرمای بی سابقه در آمریکا و ایران

در حالی‌ که هوای برفی روز دوشنبه در منطقه زاگرس و فلات مرکزی ایران سرمای زمستان را برای ساکنان بسیاری از شهرهای ایران دوچندان کرده است، مردم آمریکا نیز در این چند روز با سرمای بی‌ سابقه‌ای دست به گریبان هستند. دما در شمال و مرکز آمریکا به شدت پایین آمده است و شهرهای ساحلی خلیج مکزیک که آب و هوای شهرهای ساحلی جنوب ایران را تداعی می‌کنند، در شب گذشته دمای زیر صفر درجه را تجربه کردند، در حالی‌ که دما در مناطق شمالیتر تا ۲۰ درجه زیر صفر نیز کاهش پیدا کرده است. سرمای نزدیک به منفی ۲۵ درجه در شیکاگو تمام پرواز‌ها را لغو کرده است. پیش بینی‌ها نیز حاکی‌ از استمرار شرایط یخبندان در مناطق مرکزی و شرقی‌ آمریکا برای ۲ تا ۳ روز آینده می‌باشد. این شرایط به دلیل ضعیف شدن جریانات پر سرعت جوی است که به دور مناطق قطبی در گردش می‌باشند. در شرایط طبیعی این جریانات از رخنه هوای منجمد قطبی به مدارهای جنوبی‌تر جلوگیری می‌کنند. این شرایط باعث افت دما در دیگر مناطق زمین نیز شده است. به همین ترتیب، دمای هوا در چند روز آینده در ایران نیز به شکل محسوسی افت خواهد کرد که بیشترین کاهش دما در مناطق شمال غرب، دامنه‌های زاگرس و مناطق کویری مرکزی رخ خواهد داد و دما در این مناطق تا منفی‌ ۱۰ درجه سرد خواهد شد. این شرایط تا هفته آینده نیز ادامه پیدا خواهد کرد. شنبه هفته آینده نیز با ورود یک سامانه‌ دیگر از سمت غرب و جنوب غرب به کشور احتمالا شاهد بارش مجدد برف در مناطق غربی، زاگرس و مرکزی ایران خواهیم بود. تحلیل‌های بیشتری رو در ارتباط با این سامانه تا روز شنبه بر روی صفحه قرار خواهم داد.

سرمای بی سابقه بر روی زمین، سردتر از مریخ!

زمستان امسال واقعا عجیب هست. رکوردهای دمایی‌ در جای جای کره زمین داره شکسته می‌شه. همین ۲ هفته پیش طوفان یخ چنان مصیبتی بر سر ساکنان تورنتو آورد که تا چند روز برق در بیشتر مناطق این شهر پرجمیت کانادایی قطع بود و هواپیما‌ها زمینگیر و مترو‌ها از کار افتاده بودند. همین دیروز دما در مرکز استرالیا و در ابتدای تابستان نیمکره جنوبی زمین به رکورد بی‌ سابقه مثبت ۴۴ درجه رسید، در حالی که در ابتدای زمستان نیمکره شمالی، دما ۳ روز پیش یعنی‌ روز سه شنبه در شهر وینیپگ مرکز استان منیتبا در کشور کانادا به منفی ۳۷ درجه رسید که این دما با سرمایش باد [۱] تا منفی ۵۰ درجه نیز پایین رفت، دمایی‌ که بندرت در مکانی از کره زمین که در آن جمعیت شهری ساکن می‌باشد اتفاق می‌افتد. در بیان شدت سرمای امسال در مرکز کانادا همین بس که سایت آتلانتیک [The Atlantic] و یاهو هوای چند روز پیش در شهر وینیپگ (جایی‌ که رودخانه‌ای بنام رودخانه سرخ از وسط شهر عبور می‌کند) را با هوای سیاره سرخ (مریخ) مقایسه کردند. یاهو در تحلیلی که در روز چهارشنبه به قلم اسکات سوترلند منتشر کرد با بیان اینکه ابزار نصب شده برروی مریخ پیمای کنجکاوی [۲] حداکثر دما در طول روز در تاریخ ۱ دی‌ ماه برروی سطح این سیاره را به میزان منفی ۲۵ تا منفی ۳۱ درجه سانتیگراد ثبت کرده است، دمای ثبت شده در شهر وینیپگ و در قلب کانادا در روز سه شنبه (۱۰ دی) با سرما میانه روز در این سیاره قابل مقایسه است. سرمای امسال زمستان در نیم کره شمالی زمین در حال ثبت رکوردهای تازه نه فقط در کشور کانادا که تقریبا در بیشتر نقاط این نیم کره و از جمله در ایران می‌باشد. دما در روز شنبه (۶ دی‌ ماه) در اردبیل شبهنگام به منفی ۲۴ درجه (۱۸ درجه سرد‌تر از میانگین دما در این شهر در این زمان از سال)، در همدان به منفی ۱۸، در کرمان به منفی ۱۱ و در شیراز به منفی ۵ درجه رسید. پیش بینی‌ها برای هفته آینده هم تقریبا ادامه همین روند رو نشون می‌ده. از بعدازظهر روی یکشنبه یک سیستم کم‌فشار از سمت غرب وارد کشور خواهد شد. در روز دوشنبه و با اصطلاحا جاخوش کردن این سیستم بروی غرب، جنوب-غرب و منطق مرکزی کشور بارش‌ها آغاز و تا انتهای روز ادامه پیدا خواهد کرد. احتمال بارش برف در تمام نواحی متاثر از این سامانه به جز نوار باریک حاشیه خلیج پارس، جنوب و جنوب-شرق استان فارس، و جنوب-غرب کشور بالا خواهد بود. با خروج این سامانه از شرق کشور دما از روز سه شنبه تا انتهای هفته در تقریبا تمام نیمه غربی ایران و خصوصا دامنه‌های زاگرس و البرز افت محسوسی خواهد کرد. یخبندان در روزهای پنجشنبه، جمعه و شنبه شدید‌تر خواهد بود و بی شک شاهد شکسته شدن رکورد حداقل دما در بسیاری از نقاط کشور خواهیم بود. از روز یکشنبه (۲۲ دی) هوا تا حدودی گرم‌تر خواهد شد.

پینوشت:

[۱] سرمایش باد (Windchill) یا همان «سوز» به دمای محسوس گویند که نیروی حساسه بدن انسان آن را هنگامی که در معرض باد قرار می‌گیرد، حس می‌کند. سرمایش باد تابعی از دمای هوا و سرعت باد است. دمای سرمایش باد همیشه کمتر از دمای واقعی هوا است به جز در دماهای بالاتر که تأثیر سرمایش باد ناچیز است.
[۲] مریخ پیمای کنجکاوی (Curiosity) تقریبا در تابستان سال ۱۳۹۱ بر روی مریخ فرود آمد و هماکنون در اطراف خط استوای مریخ در حال بررسی سطح این سیاره می‌باشد.

شیوه‌ی اندازه‌گیری قدرت توفان Haiyan

در صورت نبود امکان اندازه‌گیری مستقیم سرعت باد، یکی از روش‌های متداول به منظور برآورد شدت توفان‌های گرمسیری، استفاده از روش Dvorak می‌باشد. در این روش که سه دهه پیش توسط هوا‌شناس آمریکایی Vemon Dvorak پایه‌گذاری شد، بیشینه‌ی سرعت باد را به کمک تجزیه و تحلیل اندک اختلافی که بین تصاویر ماهواره‌ای گرفته شده در نور مرئی و مادون قرمز وجود دارد، برآورد می‌کند. با این حال، روش Dvorak سرعت توفان را به طور مستقیم اندازه گیری نمی‌کند. برخی از هوا‌شناسان معتقدند که این روش بیشینه سرعت باد را در برخی شرایط، بالا‌تر از مقدار واقعی برآورد می‌کند. 

داده‌های این تصویر متعلق به آزمایشگاه پیشرانش جت سازمان ناسا (JPL) و سازمان تحقیقات فضایی هندوستان می‌باشد.

از آنجایی که سازمان‌های هوا‌شناسی، با توجه به خطرات احتمالی، از ارسال هواپیماهای تجسسی برای رصد توفان‌های استوایی در اقیانوس آرام خودداری میکنند و همچنین ابزار نصب شده در ایستگاه‌های زمینی نیز به ندرت از این توفان‌ها جان سالم به در می‌برند، مراکز هشدار توفان و دیگر گروه‌های تحقیقاتی، مجبور به تکیه بر تخمین‌های به دست آمده از روش Dvorak به منظور برآورد سرعت این طوفان‌ها می‌باشند. با این حال، به گفته هوا‌شناس آمریکایی Eric Holthaus ابـَرتوفان Haiyan که هفته پیش فیلیپین را درنوردید، حتی از بالا‌ترین مقیاس تعریف شده در روش Dvorak (٠/٨) نیز پیشی گرفت.

در روشى دیگر، می‌توان از پراکنشسنج (Scatterometer) که نوعی رادار مایکروویو می‌باشد نیز براى سنجش قدرت توفان‌های استوایی استفاده کرد. برای نمونه، می‌توان از این ابزار که بر روی ماهواره Oceansat-2 متعلق به سازمان تحقیقات فضایی هندوستان نصب شده است، برای اندازه گیری قدرت توفان در سطح اقیانوس استفاده کرد. در تاریخ ۱۵ آبان ۱۳۹۲، Oceansat-2 قدرت گرباد هایان را بر روی سطح اقیانوس در ساعت ۹:۳۰ صبح به وقت محلی اندازه‌گیری کرد که در تصویر بالا نشان داده شده است. جهت پیکان‌ها، جهت باد و رنگ‌ها، سرعت باد را نشان می‌دهد، رنگ‌های ارغوانی نشان دهنده بادهای قوی‌تر می‌باشند. همانطور که در تمام توفان‌های نیمکره شمالی دیده می‌شود، قوی‌ترین منطقه این توفان نیز در سمت شمال شرقی مرکز توفان (چشم توفان) قرار گرفته است.

با توجه به داده‌های بدست آمده از ماهواره Oceansat-2 که توسط پژوهشگران آزمایشگاه پیشرانش جت سازمان ناسا (JPL) با استفاده از روش‌های تجربی پردازش شده است، شدت این توفان در زمان اندازه گیری بین ۱۹۰ تا ۳۰۰ کیلومتر در ساعت به اوج خود رسید که این میزان برای نابودی کامل هر آنچه بر روی سطح زمین است کافی است.

با این حال، Bryan Stiles از سازمان JPL این نکته را یادآور می‌شود که حداکثر قدرت توفان هایان احتمالا بالا‌تر از آنچه که Oceansat-2 اندازه‌گیری کرده است می‌باشد. بر اساس الگوریتمى که گروه Bryan تهیه کرده است، میانگین داده‌های Oceansat-2 در منطقه‌ای به مساحت بیش از ۲۴ کیلومتر مربع محاسبه شده است که تا حدودی کمتر از مقدار حداکثر مطلق قدرت توفان می‌باشد. بر همین اساس، Bryan حداقل سرعت این توفان را در حدود ۲۴۰ کیلومتر در ساعت تخمین می‌زند که حدودن ۲۰ درصد بالا‌تر از داده‌های بدست آمده از Oceansat-2 می‌باشد. با این حال، تیم او زمان کافی برای انجام محاسبات دقیق‌تر را در اختیار نداشت. 

با این حال، Brian McNoldy از دانشگاه میامی معتقد است که از آنجا که تفکیک‌پذیری یک پراکنشسنج معمولن در حدود ۲۵ تا ۵۰ کیلومتر می‌باشد، این ابزار قادر به تخمین بادهای شدید نمی‌باشد. در نتیجه، گروه وی بر روی روش دیگری کار می‌کند که برپایه میزان آشفتگی بوجود آمده در سطح اقیانوس بر اثر توفان استوار می‌باشد.

در این روش آنچه اندازه گیری می‌شود در واقع نه سرعت باد، بلکه اختلاف در نحوه‌ی پراکنش انرژی تابشی بر روی سطح اقیانوس می‌باشد. پس از مشخص شدن این میزان، با استفاده از یک مدل پیچیده، مقدار سرعت بادی که مسئول این آشفتگی سطحی می‌باشد تعیین خواهد شد.

گرفتگی ترکیبی بر روی آفریقا

آخرین خورشید گرفتگی سال ۲۰۱۳ از نوع غیرمتداول این پدیده بود. در این گرفتگی که به "گرفتگى ترکیبى (Hybrid Eclipse)" معروف است، خورشید در ابتدا (و این بار با طلوع آفتاب در غرب اقیانوس  طلس)، وارد گرفتگی حلقوی می‌شود. در گرفتگی حلقوى، ماه به دلیل قرار گرفتن در فاصله دورتری نسبت به زمین، تنها بخشی از نور خورشید را مسدود می‌کند و خورشید مانند حلقه آتشین بر گرداگرد ماه می‌درخشد. در ادامه و با حرکت ماه به مدارى نزدیک‌تر به زمین، خورشید وارد گرفتگی کلى می‌شود. برای کمی بیش از ٣ ساعت، سایه ماه، نوارى به طول حدودا ١٣۶٠٠ کیلومتر و پهناى ۵٨ کیلومتر را بر روى مرکز آفریقا پیمود.

تصویر متعلق به وبگاه Earth Observatory سازمان ناسا می‌باشد که توسط

Robert Simmon و Jesse Allen با استفاده از داده‌های VIIRS تهیه شده است.

تصویر بالا بکمک ابزارک تصویربردار پرتوى مرئى نور مادون قرمز (VIIRS) که بر روى ماهواره مشارکتى Saumi قرار گرفته، تهیه شده است. خط زرد رنگ، مسیرى را نشان می‌دهد که تحت گرفتگى کلى قرار داشت. نقشه نشان داده شده نیز محل قرارگیرى این مسیر را نسبت به آفریقاى مرکزى ترسیم می‌کند. VIIRS این تصویر را در ساعت ۱۳:۲۵ به وقت گرینویچ و در تاریخ ١٢ آبان سال ١٣٩٢، تقریبا ٣٨ دقیقه پس از شروع حداکثر گرفتگى برداشت.

منطقه تاریک، حاصل ترکیب سایه کامل (Umbra) و پیش سایه (Antumbra) ماه بر روی سطح زمین است. ناظرانى که در سایه کامل قرار داشتند، شاهد گرفتگى کلى بودند که در زمان حداکثر گرفتگى (ساعت ۱۲:۴۷ دقیقه به وقت محلى) ٩٩ ثانیه به درازا انجامید. براى افرادى که در پیش سایه قرار داشتند، گرفتگى جزئى رخ داد. آخرین گرفتگى سال ٢٠١٣ از آنجا بسیار غیر معمول بود که گرفتگى از جزئی به حلقوی‌ تبدیل و پس از آن با گرفتگى کلى به پایان رسید، در حالى که گرفتگی‌های ترکیبی به طور معمول به شکل حلقوی شروع، تبدیل به کلى، و سپس دوباره با گرفتگى حلقوى پایان می‌رسند. آخرین گرفتگی ترکیبی در تاریخ ٢٩ آبان سال ١٢٣٣ رخ داد و به گفته مجله Sky and Telescope، تا تاریخ ٢۶ مهر ١۵۵٢ دیگر شاهد هیچ نوع گرفتگى ترکیبى نخواهیم بود. برای مشاهده نقشه مسیر گرفتگی، اینجا را تلیک کنید.