توفان شن بر روی خلیج پارس

توفان شن بر روی خلیج پارس
Image Courtesy: NASA Earth Observatory
Instrument: Aqua - MODIS

در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۹۱ توفان شن مناطق جنوب غرب ایران را در نوردید. باد ذرات خاک را به سمت جنوب شرق و بر روی خلیج پارس به حرکت در آورد. این تصویر که توسط تصویربردار رادیومتر طیفی میان کیفی (MODIS) نصب شده بر روی ماهواره Aqua سازمان ناسا در همان روز ثبت شده است، رنگ‌ها را در نور طبیعی نشان می‌دهد. با وجود آنکه ما در شیراز هوایی پاک و عاری از غبار را پشت سر گذاشتیم، بیشتر مناطق استان خوزستان در این روز شاهد آسمانی کاملن غبارآلود بود و در طول روز دید تا میزان قابل توجه ۵۰۰ متر کاهش پیدا کرد. مهمترین دلیل تشدید بروز پدیده توفان شن در نواحی جنوب غرب ایران در سال های اخیر، افزایش قابل توجه دما در مناطق مرکزی عراق در تابستان و اغتشاشات ناشی از این عدم پایداری جوی در این مناطق می‌باشد که نهایتن منجر به ایجاد بادهای پر توان سطحی و متعاقبن بروز این پدیده در پایین دست مناطق ناپایدار می‌شود. تنها مزیت بروز پدیده توفان شن برای مناطق متأثر از این پدیده، کاهش نسبی دما - به دلیل کاهش شدت نور خورشید - در این مناطق می‌باشد.

جو زمین

ساختمان و ترکیب جو

اتمسفر یا جو کره زمین لایه‌ای به ضخامت تقریبی ۴۸۰ کیلومتر می‌باشد که از هفت لایه مختلف تشکیل شده است و در آن همیشه مقدار تقریبی ۲۱% اکسیژن و ۷۸% نیتروژن و ۱% سایر گاز‌ها ثابت می‌باشد. نکته مهم و قابل توجه اینکه، نیمی از کل جو کره زمین حداکثر تا ارتفاع حدودن شش کیلومتری از سطح زمین قرار گرفته است.

طبقات جو یا اتمسفر به شرح زیر می‌باشند.

۱)Troposphere : چنانچه از نامش پیداست، Tropo  واژه‌ای است یونانی به معنای «متغیر» یا «تغییرات» و sphere هم به معنای «کره» است. لذا این واژه به معنای کره‌ای متغیر می‌باشد، به این مفهوم که هر چه از سطح زمین در این لایه بالا‌تر رویم، درجه حرارت به میزان تقریبی ۲ درجه سانتیگراد به ازای حدودن هر ۳۰ متر تقلیل می‌یابد. حداکثر ارتفاع این طبقه در مدارهای مختلف کره زمین متفاوت است، بدین صورت که ارتفاع آن در قطبین کمتر و در استوا بیشتر است و طبیعی است که در اثر چرخش کره زمین به دور خود، قوه گریز از مرکز، باعث برآمدگی جو یا پرتاب آن به خارج می‌گردد. به هر حال ارتفاع متوسط Troposphere حدود ۱۲ کیلومتر می‌باشد. چنانچه اشاره شد، خصوصیات این لایه به این صورت است که با ازیاد ارتفاع درجه حرارت در آن به میزان پیش گفته تقلیل می‌یابد، ولی ‌‌نهایت تقلیل حدود ۶۰ درجه سانتیگراد می‌باشد.

۲)Tropopause : واژه‌ی Tropopause به معنای «توقف تغییرات» است. این لایه ضخامتی در حدود ۲ کیلومتر دارد و در این لایه، درجه حرارت‌‌ همان مقدار آخرین سطح تروپوسفر می‌باشد و ثابت و بدون تغییر در طول این لایه باقی می‌ماند و با ازدیاد ارتفاع تغییری در درجه حرارت صورت نمی‌پذیرد.

خلیج پارس سبزگون

برای دیدن نسخه بزرگتر این تصویر بر روی آن کلیک کنید

در اوایل دسامبر ۲۰۱۱، رنگ‌های مختلفی از قهوه‌ای مایل به زرد تا سبز طاووسی، خلیج پارس را دربرگرفتند. ​تصویربردار ​اسپکترورادیومتر با دقت متوسط  (MODIS) ماهواره‌ی آکوا (Aqua)-ی سازمان ناسا، این تصویر در رنگ طبیعی را از خلیج پارس در تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۱۱ برداشت کرده است.

عوامل متعددی را می‌تواند برای توجیه رنگ سبز به حساب آورد. یکی از این عوامل می‌تواند فیتوپلانکتون‌های کوچکی (ارگانیسم‌های گیاه‌سان دریایی) که در آب زندگی می‌کنند، باشد. محتوای کلروفیل فیتوپلانکتون‌ها اغلب در تصاویر ماهواره‌ای (با رنگ طبیعی) به رنگ سبز روشن یا آبی دیده می‌شود و یه همین علت، فیتوپلانکتون‌ها ممکن است در این تصاویر حضور داشته باشند. اما این پدیده تنها دو روز پس از طوفان گرد و غباری که سوریه و عراق را در نوردید رخ داد. این بادهای حامل گرد و غبار، به احتمال زیاد عامل ایجاد امواجی شدند که بستر دریا را در این منطقه مشوش کرده و باعث تعلیق رسوبات در آب دریا شده است. رسوبات مقدار نوری که از آب دریا به بیرون انعکاس داده می‌شود را افزایش می‌دهد و نیز ممکن است باعث افزایش سبزینه‌ی کلروفیل و پلانکتوهای موجود در آب دریا شود.

دریاچه پارس

بر روی کره‌ی ماه، تعداد بی‌شماری دهانه‌ی برخوردی وجود دارد که تنها بیش از ۳۰۰,۰۰۰ عدد از این دهانه‌ها، قطری بالای یک کیلومتر دارند. برای نامگذاری بسیاری از این دهانه‌ها، از اسامی شخصیت‌های معتبر علمی، فرهنگی، سیاسی و یا تاریخی استفاده می‌شود. در واقع، استفاده از نام مشاهیر برای نامگذاری عوارض سطحی ماه را می‌توان به نوعی ارج نهادن بر این افراد به حساب آورد. از میان مشاهیر ایران زمین نیز در این نامگذاری‌ها استفاده شده است. برای نمونه، یکی از دهانه‌های برخوردی بر روی ماه به نام "ابن‌ سینا" و یا دیگری "بیرونی" نامگذاری شده است. به تازگی، نامگذاری دهانه‌های برخوردی سیاره‌ی تیر نیز آغاز شده است و یکی از این دهانه‌ها به نام "فردوسی" نامگذاری شده است.

الغرض، چندی پیش که بدنبال مطلبی در ارتباط با مطالعات شخصی خود می‌گشتم، با دو اسم جالب برخورد کردم.

ابتدا این نکته رو بیان کنم که در کانادا درست مانند سطح کره‌ی ماه که با دهانه‌ها‌ی برخوردی بی‌شماری پوشیده شده است، مقدار قابل توجهی دریاچه و آبگیر و برکه وجود دارد. چیزی در حدود سه میلیون دریاچه در سراسر کانادا شناساییشده است که می‌توانید اسامی بسیاری از آنها را در اینجا مطالعه کنید. این تعداد را مقایسه کنید با تعداد اندک دریاچه‌هایی که ما در ایران داریم از جمله دریاچه ارومیه، جازموریان، هامون، بختگان، مهارلو، نمک، پریشان و ... که بسیاری از آنها یا خشک شده‌، مانند دریاچه بختگان، دریاچه پریشان و دریاچه نمک و چندی دیگر نیز در حال از نفس افتادن می‌باشند، مانند دریاچه ارومیه.

برای باقی این سه میلیون دریاچه نیز باید تا می‌توان اسم پیدا کرد که این کار به عهده‌ی سرویس هیدروگرافیک کانادا (Canadian Hydrographic Service) می‌باشد. از بین نام‌هایی که انتخاب می‌شود، همانند کره‌ی ماه، در بسیاری از موارد، اسامی افراد و یا حتا نام مکان‌های دیگر نیز به چشم می‌خورد.

گاهی از کلماتی که از زبان‌‌های بومی کانادا گرفته شده است، نیز استفاده می‌شود. برای مثال، اسم یکی از این دریاچه‌ها Pekwachnamaykoskwaskwaypinwanik می‌باشد، که از زبان Cree گرفته شده است و معنای آن: "جایی که می‌توان با قلاب ماهیگیری قزل آلای وحشی شکار کرد" می‌یاشد!

برای نامگذاری یکی دیگر از این دریاچه‌ها هم از نام Persian Lake استفاده شده است!!!

پویانمایی فرود مریخ پیمای آزمایشگاه علمی مریخ (Curiosity)

انیماتورهای (پنداشتگرهای) سازمان فضایی ناسا جدیدترین نسخه انیمیشنی (پویانمایی) را تهیه کرده اند که مراحل مختلف ورود به جو، کاهش ارتفاع و نشستن مریخ پیمای در دست ساخت آزمایشگاه علمی مریخ (MSL - Mars Science Laboratory) که اخیرن Curiosity (کنجکاوی) نامگذاری شده است را به شکلی بسیار زیبا نشان میدهد. MSL در مرداد سال ۱۳۹۱ وارد جو مریخ خواهد شد.

داگ الیسون (ِDoug Ellison)، یکی از اعضای تهیه کننده این پویانمایی برای خبرنگار وبگاه Universe Today توضیح میدهد که صحنه های استفاده شده برای نشان دادن سطح مریخ تمامن بر اساس تصاویر تهیه شده از سطح مریخ به کمک مدارگرد رنسانس (Reconnaissance) بازسازی شده اند. همچنین برای نشان دادن تواناییهای تحقیقاتی MSL در تجزیه و تحلیل سنگها و کانیهای سطح مریخ، هنگامی که بر روی سطح مریخ فرود آمد، از تصاویر بدست آمده در سال ۱۳۸۳ از مریخ پیمای Opportunity استفاده شده است.

آن طور که الیسون توضیح میدهد یکی از مشکلات تهیه این پویانمایی نبود نمونه تکمیل شده و واقعیی MSL در زمان تهیه این پویانمایی بوده است. پس بنابراین انیماتورها بایستی مدل مجازی MLS را بر اساس آنچه که هنوز وجود خارجی نداشته بود، تهیه میکردند. به همین جهت برای تهیه مدل مجازی MSL در این پویانمایی از نمونه های ساده سازی شده و بدست آمده از اتوکد به همراه دیگر عکسهای گرفته شده از قطعات در حال تولید MSL استفاده شد.

به گفتی الیسون با وجود اینکه این پویانمایی توسط تیمی متفاوت از گروهی که اولین پویانمایی مشابه را تهیه کردند (در حدود ۲ سال پیش)، طراحی شده است، اما گروه به جای طراحی و تصمیمگیری برای تهیه تمام مراحل، از تجربیات تیم قبلی استفاده شد. افرادی که در طراحی مراحل مختلف تولید پویانمایی قبلی دخالت داشتند، تجربیات خود را در اختیار تیم حاضر قرار دادند و همچنین به تیم در مراحل مختلف یاری رسانی کردند.

یکی از اهداف تیم آن بود تا بتوان در این پویانمایی، دینامیک و شدت عوامل دخیل در لحاظات فرود آمدن بر روی سطح یک سیاره دیگر را طوری با جزئیات نمایش داد تا به این ترتیب اعضای تیم بتوانند برای دوستان و آشنایانشان تمامی گرفتاری ها و دیرآمدن ها به خانه و زود رفتن ها به محل کار و تمامی نگرانیهای خود را توجیح کنند !!!

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه مراحل مختلف فرود این کاوشگر به این مقاله که جزئیات EDL (Entrance, Decent, and Landing) را تشریح میکند مراجه کنید.

منبع